Ekspertyzy wykonano na zlecenie Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w Warszawie

Ekspertyzę opracował: Tadeusz Wojtaszek
Agencja Promocyjno Handlowa AMBAR
Rząska ul. Piaski 38
30-199 Kraków
tel. 012 285-47-76, 012 285-18-73 e-mail: t.wojtaszek@ambar.pl
Kraków, dn. 28 listopada 2007 r.

Materiały:
Anonimowe ankiety z zakładów branży napojowej
Strony internetowe producentów napojów i wód butelkowanych
Własna baza i znajomość branży
Czasopisma branżowe:
Przemysł Fermentacyjny i Owocowo Warzywny,

Przemysł Spożywczych, Agro-Przemysł,
Bezpieczeństwo i Higiena Żywności

Ekspertyza na temat stanu wdrożenia systemów zarządzania jakością
(zapewnienia jakości) w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego branży napojów bezalkoholowych i wód, i ich wpływ na konkurencyjność

Wstęp

Ekspertyza obejmuje ocenę stanu wdrożenia systemów zarządzania jakością (zapewnienia jakości) w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego branży napojów bezalkoholowych i wód , w tym napojów gazowanych i niegazowanych, napojów energetyzujących, wód mineralnych i źródlanych.

Produkcja i spożycie napojów i wód butelkowanych od lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku wykazuje stałą tendencję wzrostową. W mniejszym stopniu dynamika produkcji przejawia się w grupie klasycznych napojów smakowych, natomiast nastąpił dynamiczny skok w produkcji napojów energetyzujących. Wzrosła też znacznie produkcja butelkowanych wód źródlanych i wód niskozmineralizowanych, natomiast na stabilnym poziomie utrzymuje się produkcja wód mineralnych wysokozmineralizowanych, ze względu na ograniczone zasoby i wydajność złóż. Duży sukces w grupie napojów energetyzujących producenci mogą zawdzięczać ukształtowanej modzie w grupie młodych konsumentów, szukających środków wspomagających przy intensywnym wysiłku fizycznym i aktywnym sposobie życia. Rozwój produkcji wód źródlanych spowodowany jest intensywnymi działaniami marketingowymi i reklamowymi oraz stosunkowo łatwą technologia produkcji.

Pomimo tych uwarunkowań niektóre przedsiębiorstwa tego sektora zaprzestały działalności, ze względu na duża konkurencję, zwłaszcza dużych koncernów. Niemniej jednak ogólny wzrost produkcji i rozwijający się w tym sektorze rynek, pozwolił na ogólnie bardzo dobre wyniki finansowe w tej branży. Branża ta należy do nielicznych, w której przedsiębiorstwa nie narzekają na trudności związane ze sprzedażą swoich wyrobów. Dzięki dobrym efektom finansowym zakłady tej branży mają środki na inwestycję i modernizację, co powoduje unowocześnienie technologii i dalszy wzrost produkcji.

Szczegółowa ocena stanu wdrożenia i wdrażania w 2007 r. systemów zarządzania jakością w przedsiębiorstwach branży napojowej

W tej branży działa około 250 przedsiębiorstw, w tym około 40 % małych zakładów zatrudniających poniżej 10 pracowników.

Podstawą opracowywania poniższej ekspertyzy były przede wszystkim dane uzyskane drogą ankiety skierowanej do 200 producentów, na które odpowiedziało 100 respondentów, z tego:
- drogą elektroniczną - 51 producentów,
- telefonicznie - 28 producentów
- faksem – 5 producentów
- w czasie wizyt w przedsiębiorstwach - 16 producentów.
Nie odpowiedziało na ankiety 100 przedsiębiorstw z czego zdecydowanie udzielenia jakiejkolwiek informacji odmówiło 12 przedsiębiorstw.

Do opracowania ekspertyzy pomocne były także publikacje w czasopismach branżowych, przede wszystkim w „Przemyśle Fermentacyjnym i Owocowo Warzywnym”, „Agro Przemyśle” i „Źródle” oraz materiały Krajowej Izby Gospodarczej „Przemysł Rozlewniczy”.
Przeanalizowano też informacje zawarte na stronach internetowych poszczególnych firm oraz w ich własnych publikacjach, a także w ogólnie dostępnej literaturze. Przydatna była też własna znajomość branży, wynikająca z długoletnich doświadczeń we współpracy z przedsiębiorstwami produkującymi napoje i wody mineralne oraz własnych opracowań.

W liczbie badanych zakładów znajduje się:
49 małych przedsiębiorstw zatrudniających od 10 do 49 pracowników, co stanowi 49,0%,
35 średnich przedsiębiorstw zatrudniających od 50 do 249 pracowników, co stanowi 35,0%
16 dużych przedsiębiorstwo zatrudniających powyżej 250 pracowników, co stanowi 16,0 %.

W ekspertyzie uwzględniono stan wdrożenia obowiązujących i dobrowolnych systemów jakości, takich jak:
Dobra praktyka higieniczna (GHP)
Dobra praktyka produkcyjna (GMP)
Analiza Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli (HACCP)
Zarządzanie Bezpieczeństwem Żywności wg normy ISO 22000
Zarządzanie Jakością wg norm ISO serii 9000
Zintegrowany system zarządzania jakością (ZSZJ)
Zintegrowany system zarządzania (ZSZ)
British Retail Consortium (BRC)
International Food Standard (IFC)
Własny (zakładowy) system zarządzania jakością

Obowiązek przestrzegania zasad Dobrej Praktyki Produkcyjnej, Dobrej Praktyki Higienicznej oraz wdrażanie systemu Analiza Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli (HACCP) wprowadziła Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności
i żywienia wraz z późniejszymi zmianami i aktami wykonawczymi – rozporządzeniami, które określają warunki, jakie powinny być spełnione przez zakłady produkujące żywność oraz dodatki do żywności, a więc także produkujące napoje winiarskie. Od 28 października 2006 r. sprawy te reguluje Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia.

Na podstawie zebranych danych można stwierdzić, że z pośród badanych 100 zakładów przemysłu napojowego, do 1 sierpnia 2007 r. stan wdrożenia systemów zapewnienia jakości przedstawia się następująco:
93 przedsiębiorstwa wdrożyło systemy Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP), co stanowi 93,0 % wdrożenia.
W tej liczbie jest:
46 małych przedsiębiorstw, to jest: 46,0 %.
35 średnich przedsiębiorstw, to jest: 35,0 %.
12 dużych przedsiębiorstw, to jest: 12,0 %.

Nie wdrożyło systemu:
7 przedsiębiorstw, to jest: 7,0 %,
w tym:
3 małe przedsiębiorstwa, to jest: 3,0 %,
4 duże przedsiębiorstwa, to jest: 4,0 %.

Wdrażają system:
3 małe przedsiębiorstwa, to jest 3,0 %
87 przedsiębiorstw wdrożyło systemy Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP),
co stanowi 87,0 %.
W tej liczbie jest:
43 małych przedsiębiorstw, to jest: 43,0%.
31 średnich przedsiębiorstw, to jest: 31,0 %.
13 dużych przedsiębiorstw, to jest: 13,0%.

Nie wdrożyło systemu:
13 przedsiębiorstw, to jest: 13,0 %,
w tym:
6 małych przedsiębiorstw, to jest: 6,0 %,
4 średnie przedsiębiorstwa, to jest: 4,0 %.
3 duże przedsiębiorstwa, to jest: 3,0 %.

Wdrażają system:
3 małe przedsiębiorstwa, to jest 3,0 %.

70 przedsiębiorstwa wdrożyły system Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów
Kontroli (HACCP) co stanowi 70,0%.
W tej liczbie jest:
32 małych przedsiębiorstw, to jest: 32,0 %.
26 średnich przedsiębiorstw, to jest: 26,0 %.
12 dużych przedsiębiorstw, to jest 12,0 % .

Nie wdrożyło systemu:
30 przedsiębiorstw, to jest: 30,0 %,
w tym:
17 małych przedsiębiorstw, to jest 17,0 %.
9 średnich przedsiębiorstw, to jest 9,0 %

Wdraża system:
1 małe przedsiębiorstwo, to jest 1,0 %.

14 przedsiębiorstw wdrożyło system Zarządzania Bezpieczeństwem Żywności
wg normy ISO 22000, to stanowi 14,0 %.
W tej liczbie są:
2 małe przedsiębiorstwa, to jest: 2,0 %.
9 średnich przedsiębiorstw, to jest: 9,0 %.
3 duże przedsiębiorstwa, to jest 3,0 % .

31 przedsiębiorstw wdrożyło system Zarządzanie Jakością wg norm ISO serii 9000,
co stanowi 31,0 %.
W tej liczbie są:
7 małe przedsiębiorstwa, to jest: 7,0 %.
17 średnich przedsiębiorstw, to jest 17.0 %
7 dużych przedsiębiorstw, to jest 7,0 %.

10 przedsiębiorstw wdrożyło Zintegrowany System Zarządzania Jakością (ZSZJ),
co stanowi 10,0 %,
W tej liczbie są:
3 małe przedsiębiorstwa, to jest: 3,0 %.
3 średnie przedsiębiorstwa to jest 3.0 %
4 duże przedsiębiorstwa, to jest 4,0 %.
4 przedsiębiorstwa wdrożyło Zintegrowany System Zarządzania (ZSZ),
co stanowi 4,0 %.
W tej liczbie jest:
1 średnie przedsiębiorstwo, to jest 1,0 %.
3 duże przedsiębiorstwa, to jest 3,0 %.

1 przedsiębiorstwo wdrożyło British Retail Consortium,
co stanowi 1,0 %.
W tej liczbie jest:
1 duże przedsiębiorstwo, to jest 1,0 %.

1 przedsiębiorstwa wdrożyło International Food Standard,
co stanowi 1,0 %.
W tej liczbie jest:
1 duże przedsiębiorstwo, to jest 1,0 %.

6 przedsiębiorstw wdrożyło Własne Systemy Zarządzania Jakością ,
co stanowi 6,0 %,
W tej liczbie są:
2 małe przedsiębiorstwa, to jest 2,0 %.
4 średnie przedsiębiorstwa, to jest 4,0 %.

Szczegółowe informacje zawiera załącznik z tabelą nr 1 i tabelą nr 2

W odniesieniu do ilości przedsiębiorstw w poszczególnych grupach wielkości przedsiębiorstw, liczby te wyglądaj następująco:

93 przedsiębiorstw wdrożyło systemy Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP),
co stanowi 93,0 % wdrożenia.
W tej liczbie jest:
46 małych przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 49 jest to: 93,9 %.
35 średnich przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 35 jest to: 100,0 %.
12 dużych przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 16 jest to: 75,0 %.

Nie wdrożyło systemu:
7 przedsiębiorstw, to jest: 7,0 %,
w tym:
3 małe przedsiębiorstwa, z ogólnej liczby 49 jest to: 6,1 %,
4 duże przedsiębiorstwa, z ogólnej liczby 16 jest to: 25,0 %.

Wdrażają system:
3 małe przedsiębiorstwa, z ogólnej liczby 49 jest to: 6,1 %.
87 przedsiębiorstw wdrożyło systemy Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP),
co stanowi 87,0 %.
W tej liczbie jest:
43 małych przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 49 jest to: 87,8 %.
31 średnich przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 35 jest to: 88,6 %.
13 dużych przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 16 jest to: 81,2 %.

Nie wdrożyło systemu:
13 przedsiębiorstw, to jest: 13,0 %,
w tym:
6 małych przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 49 jest to: 12,2%,
4 średnie przedsiębiorstwa, z ogólnej liczby 35 jest to: 11,4%.
3 duże przedsiębiorstwa, z ogólnej liczby 16 jest to: 18,8%.

Wdrażają system:
3 małe przedsiębiorstwa, z ogólnej liczby 49 jest to: 6,1 %.

70 przedsiębiorstwa wdrożyły system Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów
Kontroli (HACCP), co stanowi 70,0%.
W tej liczbie jest:
32 małych przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 49 jest to: %.
26 średnich przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 35 jest to: %
12 dużych przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 16 jest to: % .

Nie wdrożyło systemu:
30 przedsiębiorstw, to jest: 30,0 %,
w tym:
17 małych przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 49 jest to: 34,7 %.
9 średnich przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 35 jest to: 25,7%

Wdraża system:
1 małe przedsiębiorstwo, z ogólnej liczby 49 jest to: 2,0%.

14 przedsiębiorstw wdrożyło system Zarządzania Bezpieczeństwem Żywności
wg normy ISO 22000, to stanowi 14,0 %.
W tej liczbie są:
2 małe przedsiębiorstwa, z ogólnej liczby 49 jest to: 4,1 %.
9 średnich przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 35 jest to: 25,7 %.
3 duże przedsiębiorstwa, z ogólnej liczby 16 jest to: 18,8 % .

31 przedsiębiorstw wdrożyło system Zarządzanie Jakością wg norm ISO serii 9000,
co stanowi 31,0 %.
W tej liczbie są:
7 małych przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 49 jest to: 14,3 %.
17 średnich przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 35 jest to: 48,6 %
7 dużych przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 16 jest to: 43,8 %.

10 przedsiębiorstw wdrożyło Zintegrowany System Zarządzania Jakością (ZSZJ),
co stanowi 10,0 %,
W tej liczbie są:
3 małe przedsiębiorstwa, z ogólnej liczby 49 jest to: 6,1 %.
3 średnie przedsiębiorstw, z ogólnej liczby 35 jest to: 8,6 %
4 duże przedsiębiorstwa, z ogólnej liczby 16 jest to: 25,0%.

4 przedsiębiorstwa wdrożyło Zintegrowany System Zarządzania (ZSZ),
co stanowi 4,0 %.
W tej liczbie jest:
1 średnie przedsiębiorstwo, z ogólnej liczby 35 jest to: 2,9 %.
3 duże przedsiębiorstwa, z ogólnej liczby 16 jest to: 18,8%.

1 przedsiębiorstwo wdrożyło British Retail Consortium,
co stanowi 1,0 %.
W tej liczbie jest:
1 duże przedsiębiorstwo, z ogólnej liczby 16 jest to: 6,3 %.

1 przedsiębiorstwo wdrożyły International Food Standard,
co stanowi 1,0 %.
W tej liczbie jest:
1 duże przedsiębiorstwo, z ogólnej liczby 16 jest to: 6,3 %.

6 przedsiębiorstw wdrożyło Własne Systemy Zarządzania Jakością , co stanowi 6,0 %,
W tej liczbie są:
2 małe przedsiębiorstwa, z ogólnej liczby 49 jest to: 4,1 %.
4 średnie przedsiębiorstwa, z ogólnej liczby 35 jest to: 11,4 %.

Szczegółowe informacje zawiera załącznik z tabelą nr 3.

2. Ogólna ocena zmian w poziomie wdrożenia i stosowania systemów zarządzania jakością w przedsiębiorstwach przemysłu winiarskiego latach 2004 (przed 1 maja 2004 r.) – 2007
Z przeprowadzonej analizy wynika, że obligatoryjne systemy zarządzania:
Obligatoryjne systemy zarządzania jakościom a więc: Dobra Praktyka Higieniczna (GHP) i Dobra Praktyka Produkcyjna (GMP) zostały wprowadzone w ponad 90 % przedsiębiorstwach branży napojowej. Proces ten rozpoczął się przed 2004 rokiem i systematycznie wprowadzany jest w poszczególnych latach:

Dobrą Praktykę Higieniczną (GHP) wprowadzono w 95 przedsiębiorstwach tj. 95%,
Stan wdrażania wygląda następująco:
do 05.04 r. w 33 przedsiębiorstwach tj. 33 %.
w 2004 r. w 20 przedsiębiorstwach tj. 20 %.
w 2005 r. w 18 przedsiębiorstwach tj. 18 %.
w 2006 r. w 19 przedsiębiorstwach tj. 19%.
w 2007 r. w 5 przedsiębiorstwach tj. 5 %.
w 2007 r. wdraża się w 1 przedsiębiorstwie tj. 1 %.
w 2007 planuje się wprowadzenie w 1 przedsiębiorstwie tj. 1 %.
po 2007 planuje się wprowadzenie w 2 przedsiębiorstwach tj. 2 %.
nie deklarują terminu wprowadzenia 1 przedsiębiorstwo tj. 1%.

Dobrą Praktykę Produkcyjną (GMP) wprowadzono w 90 przedsiębiorstwach tj. 91%.
Stan wdrażania wygląda następująco:
do 05.04 r. w 24 przedsiębiorstwach tj. 24 %.
w 2004 r. w 22 przedsiębiorstwach tj. 23 %.
w 2005 r. w 20 przedsiębiorstwach tj. 20 %.
w 2006 r. w 19 przedsiębiorstwach tj. 19 %.
w 2007 r. w 5 przedsiębiorstwach tj. 5%.
w 2007 r. wdraża się w 2 przedsiębiorstwach tj. 2 %.
w 2007 planuje się wprowadzenie w 1 przedsiębiorstwie tj. 1 %.
po 2007 planuje się wprowadzenie w 2 przedsiębiorstwach tj. 2 %.
nie deklarują terminu wprowadzenia 5 przedsiębiorstw tj. 5 %.

Analiza Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli (HACCP) został wprowadzony w 77 % przedsiębiorstwach.

Stan wdrażania wygląda następująco:
do 05.04 r. w 16 przedsiębiorstwach tj. 16 %.
w 2004 r. w 16 przedsiębiorstwach tj. 16 %.
w 2005 r. w 24 przedsiębiorstwach tj. 24 %.
w 2006 r. w 15 przedsiębiorstwach tj. 15 %.
w 2007 r. w 6 przedsiębiorstwach tj. 6 %.
w 2007 r. wdraża się w 3 przedsiębiorstwach tj. 3 %.
w 2007 planuje się wprowadzenie w 1 przedsiębiorstwie tj. 1 %.
po 2007 planuje się wprowadzenie w 4 przedsiębiorstwach tj. 4 %.
nie deklarują terminu wprowadzenia 14 przedsiębiorstw tj. 14 %.

Z pośród nieobligatoryjnych systemów jakości najwięcej bo 28 przedsiębiorstw czyli 28 % wprowadziło system Zarządzania Jakością wg norm ISO serii 9000. Rozpoczęto go w prowadzać już przed
2004 rokiem i kolejno wprowadzano go w latach:
do 2004 r. w 8 przedsiębiorstwach tj. 8 %.
w 2004 r. w 6 przedsiębiorstwach tj. 6 %.
w 2005 r. w 6 przedsiębiorstwach tj. 6 %.
w 2006 r. w 4 przedsiębiorstwach tj. 4%.
w 2007 r. w 1 przedsiębiorstwie tj. 1 %.
w 2007 r. nie wdraża się w żadnym przedsiębiorstwie.
w 2007 nie planuje się wprowadzenie w żadnym przedsiębiorstwie.
po 2007 planuje się wprowadzenie w 4 przedsiębiorstwach tj. 4 %.
nie deklarują terminu wprowadzenia 68 przedsiębiorstw tj. 68 %.

Inne nieobligatoryjne systemy jakości wybierane są z pośród 7 ich rodzajów i wprowadzone zostały
w 39 przedsiębiorstwach tj. w 39 %. Wprowadzano je już także przed 2004 r. i kolejno w następujących latach:
do 2004 r. w 14 przedsiębiorstwach tj. 14 %.
w 2004 r. w 5 przedsiębiorstwach tj. 5 %.
w 2005 r. w 11 przedsiębiorstwach tj. 11 %.
w 2006 r. w 9 przedsiębiorstwach tj. 9 %.
w 2007 r. w 1 przedsiębiorstwie tj. 1 %.
w 2007 r. nie wdraża się w żadnym przedsiębiorstwie.
w 2007 nie planuje się wprowadzenie w żadnym przedsiębiorstwie.
po 2007 planuje się wprowadzenie w 23 przedsiębiorstwach tj. 23 %.
nie deklaruje terminu wprowadzenia 77 przedsiębiorstwa tj. 77 %.

Jak wynika z powyższych zestawień proces wprowadzenia obligatoryjnych systemów zarządzania jakością w branży napojowej nie został w pełni zrealizowany. Najkorzystniej wygląda to w zakresie wprowadzania systemu Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP), który wdrożyło 93% przedsiębiorstw oraz systemu Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP), który wdrożyło 87 % przedsiębiorstw. Niezadowalająco natomiast wygląd stan wdrożenia systemu Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli (HACCP), który został wprowadzony tylko w 70 % przedsiębiorstwach. Niestety 30 % nie ma wprowadzonego systemu HACCP pomimo ustawowego obowiązku jego stosowania. Z uzyskanych informacji system ten wdraża aktualnie tylko 1 przedsiębiorstwo, a po 2007 roku planuje wprowadzić go 6 przedsiębiorstw. Wynika z tego, że 23 % przedsiębiorstw nie myśli o wprowadzeniu HACCP. Większość przedsiębiorstw obligatoryjne systemy zapewnienia jakości wprowadziły przed 1 sierpnia 2007 rokiem. Proces ten spowolniał po tym okresie i część przedsiębiorstw ociąga sie z prowadzeniem tych systemów mimo obowiązku ich stosowania.

Około 30% badanych przedsiębiorstw stosuje co najmniej jeden nieobligatoryjny System Zapewnienia Jakości. Najwięcej z pośród nich (28 % ogółu) wdrożyło system Zarządzania Jakością wg norm ISO serii 9000. Na drugim miejscu znajduje się system Zarządzanie Bezpieczeństwem Żywności wg normy ISO 22000 (12% ogółu) i następnie Zintegrowany System Zarządzania Jakością (11% ogółu). Około 10 % przedsiębiorstw zamierza wprowadzać co najmniej jeden z nieobligatoryjnych systemów zapewnienia jakości, natomiast około 60 % nie deklaruje takich planów.

3. Ogólna ocena wpływu wdrożonego i stosowanego systemem HACCP na wzrost poziomu konkurencyjności przedsiębiorstw w analizowanej branży (ze szczególnym uwzględnieniem rynku UE)

Wprowadzanie systemy HACCP w branży napojowej napotykało na znaczny opór zwłaszcza w mniejszych przedsiębiorstwach, które obsługują rynki lokalne i nie doceniają znaczenia systemu w zapewnieniu jakości swoich wyrobów, a widzą raczej jego „ciemne” strony wynikające z kosztów jego wprowadzania, a przede wszystkim kosztów przystosowania przedsiębiorstwa do wymogów tego systemu. Z tego względu niema wprowadzonego systemu znaczna część przedsiębiorstw tej branży.

W tych przedsiębiorstwach, które wprowadziły system HACCP jego wpływ na wzrost konkurencyjności najbardziej zauważalny jest jako istotny na rynku lokalnym (36 % odpowiedzi) oraz na rynku krajowym (28 % odpowiedzi). Wynika to przede wszystkim z tego, że w branży tej przeważają przedsiębiorstwa małe i średnie, które operują przede wszystkim na rynku lokalnym i w mniejszym stopniu na rynku krajowym. Natomiast za bardzo istotny uznano w odpowiedziach rynek krajowy (22 % odpowiedzi) i rynek Unii Europejskiej (16 % odpowiedzi). Niewielka część respondentów uznała, że system HACCP nie ma wpływu na na wzrost konkurencyjności (od 1 – 5 % odpowiedzi), lub w ogóle nie wypowiadała się na ten temat, nawet w stosunku najbliższego im rynku lokalnego i krajowego (od 26 – 35 odpowiedzi). Świadczy to o tym, że ta grupa przedsiębiorstw nie docenia korzyści płynących ze stosowania systemy zapewnienia jakości HACCP.

System zapewnienia jakości HACCP, jest doceniany natomiast w dużych przedsiębiorstwach, które stosują ten system od wielu lat. Można nawet powiedzieć, że w pewien sposób „pielęgnują” go i chlubią się jego posiadaniem, co ma wyraz z publikacjach promocyjnych i reklamowych oraz wszelkiego rodzaju wydawnictwach firmowych i na własnych stronach internetowych. Podkreślają w rozmowach, że jest on bardzo przydatny w zapewnieniu wysokiej jakości ich produktów i zachowania ich bezpieczeństwa. Jest także bardzo istotny w czasie rozmów handlowych, zwłaszcza z dużymi sieciami handlowymi, jako podstawa legitymowania się, że przedsiębiorstwo dba o jakość swoich produktów.

Produkcja przedsiębiorstw tej branży nastawiona jest przede wszystkim na rynek krajowy i niewiele przedsiębiorstw ma możliwość eksportowania swoich wyrobów do innych krajów. Jednakże te przedsiębiorstwa, które wysyłają swoje wyroby na rynek UE eksponują informacjęo posiadaniu systemu HACCP, co ułatwia im rozmowy i negocjacje handlowe. Również odbiorcyz krajów WNP wymagają potwierdzeń posiadania systemów zapewnienia jakości, co jest zrozumiałe przy stosowanych w niektórych krajach tego obszaru restrykcji na polskie produkty spożywcze.

Szczegółowe informacje zawiera załącznik z tabelą nr 4 .

4. Ogólna ocena wpływu wdrożonych i stosowanych nieobligatoryjnych systemów zarządzania jakością na wzrost poziomu konkurencyjności przedsiębiorstw w analizowanej branży (ze szczególnym uwzględnieniem rynku UE)

Chociaż duża część przedsiębiorstw branży nabojowej ma wprowadzone nieobligatoryjne systemy zapewnienia jakości, przede wszystkim Zarządzanie Jakością wg norm ISO serii 9000, to stosunkowo mało wypowiada się o ich jego wpływie na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa. Najwięcej odpowiedzi jako bardzo istotny wpływ tych systemów uzyskano w jego ocenie na rynku krajowym (17 % odpowiedzi) i rynku Unii Europejskiej (15 % odpowiedzi). Jako niewielki na rynku lokalnym uznano w 15 % odpowiedzi, a w ogóle na ten temat nie odpowiedziało w poszczególnych grupach rynków od 60 - 90 % respondentów. Świadczy to o tym, że nieobligatoryjne systemy zarządzania jakością w tej branży nie są uznawane za ważny czynnik w mający wpływ na konkurencyjność na rynku. Wynika to zapewne z tego, że przedsiębiorstwa te operujące na rynku lokalnym i rynku krajowym mają ukształtowaną grupę swoich odbiorców, którzy nie wymagają legitymowania się innymi systemami zapewnienia jakości, poza ewentualnie systemem HACCP, który uznają za wystarczający.

Nieobligatoryjne systemy jakości mają duże znaczenie dla konkurencyjności przedsiębiorstwa na rynkach Unii Europejskiej i USA w przypadku eksportu swoich wyrobów, ale takich przedsiębiorstw w tej branży jest niewiele.

Szczegółowe informacje zawiera załącznik z tabela nr 5.

Podsumowanie

Wdrażanie obligatoryjnych systemów zapewnienia jakości w branży napojowej jest nie zadowalające. Część przedsiębiorstw pomimo ustawowego obowiązku nie ma wprowadzonych podstawowych systemów zapewnienia jakości, a więc Dobrej Praktyki Produkcyjnej i Dobrej Praktyki Higienicznej. Blisko 1/3 przedsiębiorstw nie posiada wprowadzonego Systemu Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli (HACCP). Dotyczy to wszystkich grup przedsiębiorstw: małych, średnich i dużych.

Proces wdrażania nieobligatoryjnych systemów zapewnienia jakości przebiegał znacznie wolniej, aniżeli w innych branżach. Do 2004 roku systemy te miały wdrożone około 30 % przedsiębiorstw i po kilkanaście przedsiębiorstw wdrażało je z każdym rokiem. Niemniej jednak czołowe przedsiębiorstwa tej branży, które wdrożyły te systemy odczuwają ich pozytywne skutki i uznają je za ważny element zapewnienia wysokiej jakości swoich wyrobów. Przedsiębiorstwa, które nie wdrożyły dotychczas tych systemów, będą musiały w obliczu narastającej konkurencji w tej branży podjąć decyzje o ich wprowadzeniu, w przeciwnym przypadku mogą znaleść się na marginesie rynku i stracić możliwość egzystencji.

Tadeusz Wojtaszek